O gwmpas cyrion Cymru (23)....Nefyn i Fangor

O gwmpas cyrion Cymru (23)……Nefyn i Fangor

Rhan olaf y daith o gwmpas Cymru. Mae’n anodd credu bod y cyfan yn dod i ben heddiw ac y bydda i nôl yfory yn eistedd tu ôl i ddesg ac yn rhythu ar sgrîn drwy’r dydd. Shwd ma’ pobl yn ddigon lwcus i gael swyddi sy’n eu talu nhw i grwydro, tybed?

Ond ‘sdim pwynt pendroni. Mae darn hir o’r daith ar ôl ac er ei bod hi fod yn braf, yn ôl y rhagolygon, dyw hi ddim yn edrych yn rhy wych yn Nefyn. Mae’r llwybr yn arwain o gwmpas cefn y pentref ac i fyny at y chwareli i’r de o’r B4417 – go bell o’r glannau felly.

Che's i ddim dechreuad gwych i’r dydd. Ar hyd y llwybr roedd Jac y neidiwr yn lledu ar hyd y nant fechan – planhigyn a gyflwynwyd i’n gerddi gan bobl yn Oes Fictoria ac sydd bellach yn lledu’n gyflym ar hyn ein hafonydd. Mae’n hawdd ei adnabod yn yr haf pan fydd y blodau gwyn a phinc, tebyg i sliperi, yn llenwi’r awyr gyda’u harogl cyfoglyd o felys.

Ac roedd y tyfiant ar hyd y llwybr ei hun yn ddifrifol – doedd ‘na neb wedi bod ffor’ hyn yn torri ers amser hir ac roedd y gwair yn wlyb a phendrwm. Roedd fy nhraed yn socian o fewn dim amser. Gan ddiawlio Cyngor Gwynedd mi es yn ôl i lawr at y ffordd yn hytrach na pharhau ar hyd y mynydd, a cherdded ar hyd y tarmac hyd nes bod y llwybr yn troi lawr at y clogwyni ger Pistyll.

Ond yma hefyd roedd y caeau silwair yn drwch o laswellt gwlyb. Doedd dim gobaith cadw’n sych, felly dyma benderfynu tynnu fy sgidiau a phadlo’n droednoeth drwy’r caeau am sbel. Pasio hen westy hyll Pistyll a brynwyd gan Ymddiriedolaeth Nant Gwrtheyrn flynyddoedd maith yn ôl ond a brofodd  i fod yn faen melin. Mae’n sefyll, yn sgerbwd unig a digalon o adeilad, ar ben y clogwyn – trueni na fyddai modd ei adfer neu ei chwalu’n llwyr.

Lle bach hyfryd yw eglwys Pistyll, yn enwedig yn yr haf pan fydd y plwyfolion yn taenu gwair ar y llawr. Mae’r oglau yn ech bwrw chi pan ewch chi drwy’r drws – oglau cynhaeaf ar nosweithiau haf. Ymlaen wedyn at bentir creigiog, a digonedd o waliau cerrig a llethrau sgri garw o’m cwmpas – dim rhyfedd bod cymaint o dinwennod y garn yn cadw sŵn yma. Roedd tair bran coesgoch yn galw uwch fy mhen yma hefyd – er yn gymharol brin, mae’r rhywogaeth hon wedi bod yn gwmni cyson ar hyd pob darn o’r daith bron.

I lawr allt serth at draeth hir a charegog Porth y Nant. Cael sioc wrth gyrraedd y traeth a gweld (fel ro’n i’n meddwl), rhes o wahaddod neu dyrchod daear yn hongian ar ffens weiren. ond wrth ddod yn agosach ro’n i’n gweld mai rhesaid o hen sgidie’ oedden nhw – ac mi roedd ‘na ddigon o rai eraill wedi golchi i’r lan yn y bae hwn!

Ro’n i hanner awydd dringo nôl i fyny’r llethr o’r traeth er mwyn cerdded drwy goedwig Gallt y Bwlch, ond ro’n i’n mwynhau fy hun ormod yn chwilota drwy’r broc. Mi af yn ôl i weld y goedwig rhywbryd eto. Ro’n i’n falch mod i wedi aros ar y traeth y tro hwn hefyd, am i fi weld pabi corniog am y tro cyntaf ar hyd y daith gyfan wrth agosháu at bentef Nant Gwrtheyrn. Planhigyn pert, yn llwyddo’n rhyfeddol i dyfu o ganol y gro, a’i flodau melyn hardd yn ysgafn a bregus.

Aros yn y Nant am baned a brechdan salad yng nghaffi Meinir. Mae Nant Gwrtheyrn yn lle dymunol iawn erbyn hyn, rhwng y tai sydd wedi eu hadfer yn fendigedig, y caffi arbennig a’r gwaith dehongli sydd yn dadlennu cymaint am hanes y pentref a’i bobl mewn ffordd mor ddifyr.

O’r diwedd, roedd hi’n dechrau poethi, ond roedd dringfa hir arall o’m blaen er mwyn dianc o’r Nant a chyrraedd y llwybr a fyddai’n fy arwain ar hyd ystlys yr Eifl. Ond er ei fod yn serth, mae’r llwybr ar hyd y ffordd o’r Nant yn un digon braf. Drwy goedwig binwydd i ddechrau. Drywod eurben a thitwod cynffon hir yn canu a gwalch glas yn llithro’n dawel dan y canopi tywyll, drwy’r tarth a oedd yn codi o’r ddaear laith, gynnes. Gweld o bell y rhaeadr yn powlio’n wyllt i lawr dros ymyl y dibyn islaw copa'r Eifl, a sgwrsio gyda dau oedd wedi dechrau cerdded lawr i’r pentref ond a oedd yn dechrau ail-feddwl wrth ddychmygau’r siwrne nôl i fyny!

Ar hyd ystlys yr Eifl a draw at chwareli gwenithfaen Trefor. Neb arall o gwmpas, a’r lle'n ddramatig, ond yr awyrgylch braidd yn rhyfedd hefyd. Pam fod mynyddoedd a llethrau naturiol mor hardd, waeth pa mor aruthrol ydyn nhw, a chwareli a chlogwyni sydd wedi cael eu naddu gan ddyn mor frawychus weithiau? Neu falle mai dim ond fi sy’n ei gweld hi fel ‘na!

Ta beth, roedd golwg digon anghynnes ar rai o’r hen adeiladau a doedd dim un aderyn, hyd yn oed, wedi dewis cartrefu ynddyn nhw. Ond roedd y golgyfeydd i lawr at Drefor, draw at Gyrn Goch a Gyrn Ddu a Chlynnog yn hollol wych – a’r olygfa i lawr am Foel y Gest, ger Porthmadog, hefyd yn braf. Lawr yr allt at y pentref, heibio caeau gwair ble roedd hen dractor bach yn grwnan a gwylanod wedi hel yn gôr swnllyd yng nghanol yr adlodd.

Allan at yr arfordir eto, drwy dir fferm Moelfre, sy’n eiddo i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol.  Roedd mwy o bobl allan yn crwydro, a hyd yn oed yn rhedeg, ar hyd y clogwyni fan hyn. O fewn dim amser roeddwn i  yn harbwr bach tlws Trefor, ac yn astudio’r mapiau eto i weld a oedd cyfle i ddilyn y glannau i Bontllyfni a Dinas Dinlle.

A na, does dim llwybr yn bodoli ar hyn o bryd. Mae'r llwybr arfordir o Drefor yn dilyn y lôn feics ar hyd y ffordd newydd sy’n pasio Clynnog. Penderfynais ffonio adre a gofyn am y beic ar gyfer y cymal olaf – yn enwedig gan ei bod hi’n 5 o’r gloch y prynhawn. Ro’n i wedi colli oriau yn stryffaglio drwy’r llystyfiant gwlyb yn y bore, yn cloncian ger eglwys Pistyll ac yna’n tynnu lluniau o gwmpas Nant Gwrtheyrn.

Roedd y daith feics yn wych – llwybr braf yr holl ffordd i Lynllifon, ar hyd hen lôn bentref Clynnog, ac yna lawr i Landwrog a Dinas Dinlle. Roedd y blodau yn y cloddiau yn ogoneddus, yn enwedig y gwyddfid a hefyd yr erwain a oedd yn dechrau dod i'w flodau yn y pantiau mwy llaith. Troi nôl o Ddinas Dinlle ac ymuno â’r ffordd sy’n dilyn ymyl hardd y Foryd. Yn haul yr hwyr roedd yr aber yn gynfas o stribedi sgleiniog rhwng banciau tywyll o dywod a llaid, ac roedd arfordir Ynys Môn mor agos nes ro’n i’n teimlo y gallwn i ei gyffwrdd bron.

Cyrraedd tref Caernarfon o  lannau’r Fenai – a gweld un o fy hoff olygfeydd o’r dre, yn gymysgedd o hen derasau tai, harbwr a chastell. Gwibio drwy’r dre, draw i’r Felinheli ble roedd oglau bwyd bendigedig yn dod o dafarn y Gardd Fôn. Dal i fynd, a dod i gwrdd â Lon Adda, sef y lôn feics newydd drwy ddinas Bangor. Cyrraedd Porth Penrhyn a’r haul yn braf. Gweld bod hen iard longau Dickies wedi mynd – a chlamp o fwrdd mawr yn hysbyebu bwriad y datblygwr newydd i godi fflatiau . Ofni mai rhyw ddatblygiad erchyll arall fydd fan hyn eto, ar ôl gweld beth sydd wedi digwydd yn Noc Fictoria Caernarfon.

Taro draw at gatiau castell Penrhyn, er mwyn gallu dweud mod i wedi cyrraedd nôl i’r fan lle cychwynnais y daith, ond wedyn gwibio nôl i Bier Bangor, ble roeddwn i wedi trefnu gorffen er mwyn cael lifft adre.

Dwi’n hoff iawn o bier Bangor ac roedd yr olygfa i’r naill gyfeiriad a’r llall heno yn hardd. Yr haul yn taro llethrau’r Carneddau tua’r dwyrain, ac yn llifoleuo’r Fenai a’i choedwigoedd hardd i’r gorllewin.

Dim ond dau arall oedd ar y Pier a thra mod i’n aros am reiden adre fe fues i’n darllen yr holl blaciau bychain sydd wedi cael eu gosod ar y meinciau bob ochr i’r pier.

Fe ddois o hyd i un bach diddorol …..

Pwy yw Gwil a Llin tybed? A gytunodd hi? Ydyn nhw’n dal i fod gyda’i gilydd?

Mae’n siwr na chaf i byth wybod!

Peint yn y Tap a Speil cyn troi am adre.

Gwyliau gwych a bythgofiadwy.

                                                                        Adre!

O gwmpas cyrion Cymru (22).....Penrhyndeudraeth i Nefyn

O gwmpas cyrion Cymru (22) ….Penrhyndeudraeth i Nefyn

Mae arfordir Pen Llŷn yn fendigedig ond ‘dyw’r llwybr, ar hyn o bryd, ddim yn caniatáu i chi fynd mor agos at y môr ag y byddech chi efallai’n gobeithio gwneud mewn sawl ardal. Ar ôl astudio’r mapiau a gweld bod y llwybr yn dilyn traciau a ffyrdd bychain mewn cynifer o lefydd fe benderfynais y byddai’n well gen i wneud tipyn o feicio eto.

Am saith o’r gloch y bore ro’n i ger y bont doll dros y Ddwyryd unwaith eto, â’r llanw’n isel. Roedd Ynys Gifftan yn swatio’n isel yn yr haul llachar, gyda phentref Portmeirion yn edrych yn ddeniadol, fel arfer, y tu draw iddi.  Dechrau beicio tua’r gorllewin drwy Benrhyndeudraeth, a’r pentef yn rhyfedd o wag. Ers i ffordd osgoi Porthmadog agor rhai misoedd yn ôl mae’r hen ffordd i Borthmadog yn llawer tawelach,  a rhwng y palmant hir a’r lôn feics dros y Cob mae’r llwybr yn un di-draffig bron yr holl ffordd o Benrhyndeudraeth i dref Port. Mae’r olygfa o’r Cob, dros aber yr afon Glaslyn tua’r Cnicht a’r Wyddfa yn un o’r rhai mwyaf trawiadol yng Nghymru a ‘dwi byth yn blino ar ei gweld. Yn ffodus, mae’r gwaith cynllunio gofalus ar y ffordd osgoi newydd – sy’n eistedd yn isel yn y dirwedd ac yn  rhydd rhag unrhyw adeiladwaith ymwthiol fel polion golau – yn golygu bod yr olygfa’n dal i fod ur un mor ddi-dor o hardd ag erioed o’r Cob.

Mae’r ffordd o Borthmadog i lawr at Forfa Bychan hefyd wedi cael ei gwella’n ddiweddar a chefais reid wych i lawr o droad Borth y Gest at y môr, ar hyd palmant llyfn o darmac du, newydd sbon. Wrth fynd at y traeth fe basiais ardal o dwyni tywod sy’n Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig ac fe gefais fy atgoffa o ddarn o waith y bues i’n ymhél ag e rhyw 10 mlynedd yn ôl i achub y tir rhag cael ei orchuddio â chabanau gwyliau. Roedd perchnogion newydd y safle wedi bod â’u bryd ar wireddu hen ganiatâd cynllunio a roddwyd ddegawdau ynghynt – roedd y lle wedi bod yn destun  protestio mawr gan fudiadau iaith yn y gorffennol, oherwydd y pryder am effaith y fath ddatblygiad ar gymeriad a chymuned Morfa Bychan, ond roedd yr awdurdod lleol yn gyndyn o fynd drwy gamau cyfreithiol i wyrdroi’r caniatâd hanesyddol oherwydd y goblygiadau o ran digolledu’r perchnogion. Roedd yn dal i fod yn achos anodd ddeng mlynedd yn ôl a bu’n rhaid sefyll yn gadarn, ar waetha’r tê a’r cacennau bach a oedd yn fy nghroesawu ym mhob cyfarfod gyda’r perchnogion! Do’n i ddim yn boblogaidd – ond roedd hi’n werth yr ymdrech. Achubwyd y  safle bron yn gyfangwbl – er doeddwn i ddim yn siwr oes oedd rhagor o garafanau, erbyn hyn, wedi cripian dros y ffiniau a gytunwyd bryd hynny.

Wrth droi am nôl tuag at y briffordd rhwng Porthmadog a Chricieth mae’r lôn fechan yn dringo dros fryn ac o’r fan hon, mewn un man, gallwch weld cestyll Cricieth a Harlech gyda’i gilydd. Mae palmant yn rhedeg wrth ochr y briffordd yr holl ffordd i Gricieth – a oedd yn gryn ryddhad – er bod y ffordd ar yr adeg hon o’r bore yn wag, mwy neu lai. Yr unig gwmni oedd gen i ar lan y môr yng Nghricieth oedd gweithiwr Cyngor Gwynedd yn gwagio biniau. Safai piler o oleuni gwyn uwch aber y Ddwyryd, draw yn  y pellter, ond nid oedd y dydd eto wedi deffro’n iawn.

Roedd gwynt gorllewinol main yn mynnu fy arafu wrth deithio tuag at Pwllheli ar hyd y lôn feics sy’n dilyn y ffordd newydd yng nghyffiniau Abererch a’r Afonwen.  Roedd y gwlyptir isel ar hyd arfordir Abererch yn edrych yn fendigedig – mae’n drueni ei bod hi mor anodd mynd yn agosach at yr ardal hon.

Ro’n i’n falch i gael hoe ym Mhwllheli, a che’s syndod i weld bod siop goffi Costa mawr wedi agor yn y dre. Oes gwir angen y fath fusnes yma â’r lle eisoes yn llawn caffis bach lleol? Fe benderfynais y byddwn i’n mynd i un o’r llefydd llai a chael brecwast o goffi, tôst a marmalêd. Ymlwybro wedyn ar hyd y prom ac allan at gyrion y dre, gan anelu am Lanbedrog. Roedd ychydig o dai newydd wrthi’n cael eu codi ar ymylon y twyni – mwy fyth o’r balconîs dur a gwydr bondigrybwyll!  Ar ôl pasio clwstwr digalon a dienaid o dai newydd eraill yn cael eu ‘hadeiladu at y dyfodol’ ger Llanbedrog ro’n i’n falch cael dianc a dringo i gopa Mynydd Tir y Cwmwd. Mae hwn yn bentir hyfryd o weundir grugog gyda golygfeydd gwych i bob cyfeiriad a cherflun metal sgerbydol  yn sefyll yn heriol ar ymyl clogwyn. Roedd Abersoch yn brysur – yn llawn shorts a throwsusau capri, oglau eli-haul a  fflip-fflops, breichiau blonegog a sbectolau haul digon mawr i alw ‘chi’ arnyn nhw.  Doedd dim awydd arna i aros yn rhy hir fan hyn. Troais tua’r gorllewin, a chlecio’r beic ar hyd y trac tyllog dros y cwrs golff er mwyn dianc. Draw â fi tuag at bentrefi Machros a Bwlchtocyn, ond roedd yr allt i fyny at y llefydd bach hyn yn hynod o serth. Digon o amser, wrth gerdded gyda’r beic,  i fyfyrio am yr achos hwnnw, rhyw 12 mlynedd yn ôl, pan wnaeth perchennog tir ar y pentir cyfagos dywallt rwbel dros lethr clogwyn er mwyn ceisio dinistrio’r cwningod oedd yn bwyta’i foron.  Achos bach dyrys, anodd ar y pryd.

Roedd Bwlchtocyn yn braf a chynnes. Lle bach heulog, gyda thai gwyn llachar a llwyni ffiwshia. Ymlaen â fi i Langenan, gyda’i neuadd bentref ryfedd yr olwg a’r simdde fawr a oedd yn amlwg yn gysylltiedig â hen ddiwydiant lleol yn y gorffennol. Beth oedd hwnnw tybed – gwaith brics? Rhywbeth arall i’w ymchwilio ar ôl mynd adre. I lawr tuag at Borth Neigwl, sef yr unig fan yng Nghymru bellach ble mae’r wenynen Gymreig yn byw. Fe dreuliais ychydig o amser  yn chwilio amdani yng nghanol y patshsys o bys y ceirw tu ôl i’r traeth a dod o i hyd i gwpwl ohonyn nhw yn hedfan yn brysur i mewn ac allan o’u nythod yn y tywod. Troi nôl am y tir wedyn a chroesi ardal eang, isel a oedd braidd yn ddiflas mewn gwirionedd. Mae’r caeau yma’n anferth a’r ymylon yn swp solet o gegid. Roedd clêr du  yn codi’n gyson o’r blodau gwyn, yn gymylau o sŵn sïo gwyllt, wrth i fi basio heibio, gan glatsho fy nhalcen a chafflo yn fy ngwallt. Roedd hi’n dda cael cyrraedd y briffordd a throi tuag at y Rhiw.

Y tro diwethaf  i mi ymweld â’r rhan hon o’r penrhyn oedd pan o’n i’n ymdrin â phrosiect i adeiladu ffordd newydd ym mhen pellaf Porth Neigwl, oherwydd bod yr unig ffordd a arweiniai o'r Rhiw, heibio fferm Treheli, yn  dechrau erydu a chwympo i’r môr. Roedd pobl wedi cynhyrfu ynglŷn â’r bwriad i naddu ffordd newydd ar draws yr allt – byddai’n golygu torri llain drwy un o‘r ychydig ardaloedd coediog ar ben pella Penrhyn Llŷn a thrwy dir Plas yn Rhiw, sy’n eiddo i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Dwi’n cofio mab y bardd R.S.Thomas yn sgwennu o Siapan i brotestio am y bwriad – byddai’r ffordd newydd arfaethedig hefyd yn torri ar draws y llethr uwchben bwthyn ei rieni,  a oedd yn dal i fod yn eiddo iddo yntau. Roedd pobl leol wedyn yn mynd yn gynyddol rwystredig  oherwydd yr oedi – a hwythau, o  ganlyniad, yn gorfod dargyfeirio am filltiroedd er mwyn cwblhau eu siwrneiau  dyddiol.  Roedd yn ddarn sensitif o waith ac roedd emosiynau a theimladau’n berwi. Fe fuon ni’n trafod opsiynau a chynllluniau am amser hir iawn er mwyn ceisio sicrhau na fyddai’r ffordd newydd yn difrodi cynefinoedd, ac y byddai’n ymdoddi â’r dirwedd a chadw naws hen ffordd wledig.

Ro’n i’n edrych ymlaen  i weld beth gafodd ei gyflawni yn y diwedd , oherwydd fe newidiais swydd cyn i’r prosiect orffen. Ce’s fy synnu o’r ochr orau. Dylai Cyngor Gwynedd fod wedi ennill rhyw wbor dylunio gwledig  am y prosiect hwn. Wnes i ddim hyd yn oed sylwi mod i ar y ffordd newydd hyd nes i fi weld yr hen un islaw. Roedd y manylion yn union fel yr oedden ni wedi eu cynllunio nhw - y lôn yn llai llydan nag arfer , fawr ddim marciau paent, dim goleuadau, waliau cerrig a choed yn tyfu’n drwch ar hyd yr ymylon – roedd hi’n edrych yn dda.

Dringfa serth, serth yw honno i fyny at bentef Rhiw o fynedfa’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol at y Plas yn Rhiw. Roedd ffermwyr lleol yn gwibio lan a lawr yn eu Kubotas bach gwyrdd ond doedd ‘na neb arall ond fi yn beicio neu’n cerdded. Ond mae’r golygfeydd o’r fan hon yn hollol syfrdanol – draw dros Benrhyn Llŷn at Eryri. Roedd hi’n werth yr ymdrech hir ac araf er mwyn cael yr amser i fwynhau’r cynfas gwych dro ar ôl tro.

Ar y polion ffôn ar hyd ymyl y lôn roedd stribedi bach o garden yn hysbysebu  ‘Cragen-Llŷn’ – yr ymgyrch leol gan bystogwyr ac eraill i wrthwynebu bwriad llywodraeth Cymru i sefydlu Ardaloedd Cadwraeth dan Warchodaeth Lem o gwmpas pen gorllewinol Penrhyn Llŷn.

Mae’n dair milltir, i lawr yr allt, o bentref Rhiw i Aberdaron. Arhosais ger ffermdy Blawdty i dynnu lluniau o rai o’r hen alldai – un ohonyn nhw â’i waliau’n gymysgedd o glai, gwellt  a manion eraill. Mae’n rhaid mai hwn yw un o’r ychydig adeiladau clai sy’n weddill ar Ben Llŷn. Arhosais wedyn yng nhafarn y Ship yn Aberdaron, ac yno bues i am rhyw awr neu ddwy yn sgwrsio gyda bobl gwyliau a rhai oedd wedi taro draw o fannau agosach am y dydd. Roedd y mwyafrif  o’r bobl wyliau wedi bod yn dod yma ers blynyddoedd ac yn ‘nabod yr ardal yn reit dda. Dysgais bod Rolf Harris yn yr ardal yn fflimio rhyw raglen – ond doedd neb yn gwybod beth oedd y testun! Dysgais hefyd bod hen adeilad bychan yr HSBC ar y ffrynt, sydd bellach yn fwthyn gwyliau pitw, ar werth am hanner miliwn o bunnoedd!

Bwthyn yr HSBC, ar werth yn Aberdaron am hanner miliwn o bunnoedd!

Draw i Anelog a Phorth Oer. Gadewais y beic am sbel er mwyn mynd am dro hir i gael ymestyn coesau, ac yna ymlaen â fi i Dudweiliog, Edern a Nefyn, gan ddilyn pob lôn fechan a dargyfeiriad, a cherdded i lawr at draethau nad oeddwn i wedi eu gweld o’r blaen, fel Porth Llechen  Dim ond dau gar weles i mewn tair awr ac roedd y traethau gogleddol hyn yn wag, er eu bod yn gynnes yn yr haul hwyr.

Erbyn  fi gyrraedd Nefyn ro’n i wedi blino ac yn barod i roi’r gorau iddi am heddiw Ffoniais adre am dacsi!

O gwmpas cyrion Cymru (21)....Aberystwyth i Benrhyndeudraeth

O gwmpas cyrion Cymru (21) … Aberystwyth i Benrhyndeudraeth

Dyma benderfynu cyfuno tamed o feicio a cherdded unwaith eto, ar ôl astudio’r mapiau o  lwybr yr arfordir. Roedd rhan helaeth o’r llwybr yn dilyn mynyddoedd o gwmpas aber y Ddyfi, ac yna’n gwau dros ucheldiroedd Merionnydd – tra bod y ffordd ei hun yn cadw’n reit agos at y glannau.

Ar hyd y darn hwn o’r arfordir y gwelais yr olygfa mwya' cofiadwy oll ar hyd y  daith gyfan efallai. Ond do’n i ddim i wybod hynny wrth i fi ddechrau cerdded o Aberystwyth.

O’r prom yn Aber fe ddringais dros Consti ac ar hyd y clogwyni at ‘gilfach y carafanau’  yng Nghlarach. Ymlaen wedyn at Borth, ble dechreuais feicio er mwyn rowndio’r aber i Fachynlleth yn reit handi, a mynd yn fy mlaen tua’r gogledd ar hyd arfordir Meirionnydd. Ro’n i wedi gadael fy meic llawn maint yn Sir Benfro felly roedd hwn yn gyfle delfrydol i roi prawf ar y beic plygu ‘Airnimal Joey’ roeddwn i wedi ei brynu rai misoedd cynt.. Doedd ‘na neb arall yn crwydro’r clogwyni hyd nes i fi gyrraedd y gofeb uwchben Borth. Doeddwn i erioed wedi cerdded y tu hwnt i draeth Clarach, er i mi fod wedi byw yn Aberystwyth am dair blynedd. Mae’r creigiau yn siâl tywyll a bregus iawn ar hyd y darn hwn o lwybr. Fe ges i fraw mewn  un man ar ôl i Macsen, y ci, neidio dros ymyl y clogwyn at silff o laswellt oedd wedi llithro lawr y llethr, a chanfod wedyn nad oedd hi’n gallu dringo nôl i fyny at y graig friwsionllyd. Roedd y traeth islaw yn edrych yn bell bell i ffwrdd. Fe lwyddes ei denu draw’n raddol at ddarn arall o’r clogwyn, ar draws wyneb y graig, gan obeithio y byddai’n llwyddo dal ei gafael ar y talpiau cul, lled wastad na fyddai wedi dal pwysau person am eiliad -  hyd nes y gallwn i ei chyrraedd drwy orwedd ac estyn dros yr ymyl a’i llusgo lan gerfydd ei gwar. Rhywsut fe lwyddodd y cynllun, er bod talpiau o bridd a thyweirch yn powlio lawr i’r traeth dan fy mreichiau, a chawodydd o bridd a cherrig yn tasgu lawr o dan ei thraed hithau hefyd. Buodd rhaid iddi aros y tennyn am sbel go hir wedyn.

Fe weles i farcud arall, a rhagor o frain coesgoch, ar y pentir cyntaf wrth i fi gerdded tua’r gogledd o Glarach. Pasio ty hyfryd, nobl yr olwg, ar ymyl y lan gerllaw hen odyn galch. Tybed ai’r agosatrwydd at y glannau bregus oedd yn cyfri am y ffaith mai golwg digon drist oedd ar y tŷ hwn? Roedd y gwaith amddiffyn môr o flaen y tŷ yn dadfeilio’n sydyn  – yr ysgrifen ar y mur. 

Galla i ddim dweud mai’r darn o arfordir rhwng Clarach a Borth yw’r un mwyaf cynhyrfus o ran bywyd gwyllt. Ond roedd yr olygfa o Gors Fochno, y tu ôl i’r Borth, gyda’i draeth anferth a’r mynyddoedd pell yn wirioneddol wych. Ar ymyl y gors, safai eglwys amlwg ar fymryn o godiad tir rhwng y pentref a’r mawndir eang tu draw – fel  tae’n pwysleisio pwysigrwydd yr adeilad yn y llecyn arfordirol hwn sy’n gorwedd dan lefel y môr. Wrth agosháu at y pentref ro’n i’n cerdded ochr yn ochr â chriw o ddarparwyr gwyliau lleol. Cwyno oedden nhw – am sawl peth!  Roedd y Borth yn brin o dywod  - pam na allen ‘nhw’ fewnforio tywod fel ma’n nhw’n gwneud yn Tenerife? A beth am y fforest cynoesol sy’n dod i’r golwg adeg llanw isel? Roedd y bonion yn llithrig ac roedd llu o ddamweiniau’n mynd i ddigwydd yr haf hwn – fe ddylen nhw gael eu symud wir, ne fe allai’r diwydiant twristiaeth lleol fod yn wynebu trasiedi.

Edrychais lawr ar y traeth, a gweld milltiroedd o dywod eurfrown yn ymestyn at geg aber y Ddyfi. Ac ro’n i’n edrych ymlaen yn fawr i weld y fforest gyntefig gan fod y llanw'n isel iawn. Cerddais yn fy mlaen yn sydyn a dewis mynd drwy bentref Borth, a oedd yn llawer mwy dymunol nag yr oeddwn i’n cofio neu’n dychmygu. Roedd rhan ogleddol y traeth bron yn wag ac fe dreuliais amser hir yma yn chwarae gyda’r camera.

Troais at y tir ger Ynyslas a dilyn yr arwyddion llwybr arfordir, er mi faswn i wedi aros ar y traeth yn hwy, tawn i wedi sylweddoli bod y llwybr ond yn dilyn cyrion y twyni a’r cwrs golff cyfagos am sbel. Oddi yma roedd iard gychod Borth yn edrych yn rhyfedd, fel tase’r cychod a’r mastiau’n sownd yn y gors.

Roedd rhaid taro draw at ymyl yr aber, er mwyn ei weld ar ei hyd gyda’r llanw’n isel. Roedd winsgrîns y ceir ar hyd blaen y twyni yn boenus o sgleiniog yn yr haul  ond edrychai Aberdyfi’n hardd ar draws y llafn o ddŵr disglair a orweddai yn sianel yr afon.  Cyrhaeddodd ambell gar tra ro’n i yno, gan dalu £1 o ffi parcio dim ond er mwyn perfformio cyfres o ‘wheelies’ ar y swnd caled cyn diflannu eto nôl tua’r Borth gyda rhech ffarwél o’r egsôst!  On’d yw £1 am barcio mewn llecyn mor rhyfeddol o hardd, lle gall rhywun grwydro am oriau drwy un o warchodfeydd natur hyfrytaf Cymru, yn rhy rhad o lawer y dyddiau hyn? Mi faswn i wedi meddwl y byddai pobl yn fodlon talu dwbl hynny -  a mwy  - am ddiwrnod mor odidog.

Roedd y lôn  I Fachynlleth yn dawel a hamddenol. Tirwedd wastad a dim ceir – hyd nes i fi gyrraedd y ffordd fawr drwy Lancynfelyn beth bynnag. Roedd y goleuadau traffig yn rhoi cyfle i edmygu’r gwaith walio gwych sy’n digwydd fel rhan o’r gwaith sythu ffordd i’r de o Fachynlleth ac fe basiais hefyd warchodfa Cors Dyfi sy’n eiddo i Gymdeithas Byd Natur Sir Drefaldwyn – safle a arferai fod dan goed pîn, ond ble mae cynefin cors bellach wedi ail-sefydlu a ble mae dyfodiad gweilch y pysgod yn ystod blynyddoedd diweddar wedi creu atyniad diddorol i ymwelwyr a chreu cyfleoedd grêt i wirfoddolwyr sy’n hoff o fywyd gwyllt a phobl. Fe arhosais i gael diod oer wedi cyrraedd Aberdyfi, a chael cerddad bach ar hyd y rhes o dai harbwr  hyfryd - pob un â’i ardd hances boced fechan ar fin y môr. Cerddais rownd y gornel am y tro cyntaf erioed, i weld yr olygfa lan yr aber, a dilyn llwybr bychan a chyfresi o risiau llyfn a oedd wedi eu naddu i’r graig lwyd. Rhyfeddais at y patrymau yn y creigiau – haenau main, fel tudalennau llyfr .

Dilyn y ffordd fawr ar hyd arfordir Meirionnydd yw’r ffordd orau, efallai  i gadw’n agos at y môr. Roedd y llwybr arfordir yn gwau’n wyllt i bob cyfeiriad ond ar b’nawn dydd Sul tawel roedd y ffordd yn teimlo fel lôn feics ac fe benderfynais aros arni, am sbel o leiaf. Ymlaen drwy Dywyn ac yna draw at Rhoslefain ac Ardudwy felly. Doeddwn i ddim wedi bod ar hyd y ffordd hon ers rhyw ddegawd. Roedd ffatri hufel iâ mêl Halo yn dal i fod yno, ar ymyl y briffordd ger Bryncrug a digon o bobl yn eistedd y tu allan yn mwynhau’r stwff. O Bont Dysynni edrychai Craig y Deryn yn hudolus – ond roedd ychydig mwy o dyfiant llwyni yn cuddio’i odrau erbyn hyn, o gymharu â’r tro diwethaf y bues i’n teithio ffor’ ‘ma.

Roedd y Broadwater, o ffordd gefn Rhoslefain, yn llain anferth o ddŵr arian, wedi ei gloi y tu ôl i gefnen  o gerrig ar hyd y traeth. Roedd Tonfannau’n dawel, ac yn rhyfedd ddigon roedd hi’n edrych fel pe bai rhywun yn byw yn yr hen wersyll milwrol, gyda llieiniau gwely’n chwythu ar lein fach y tu allan i un o’r cabanau brics.

Pen ddowch chi rownd y gornel o Rhoslefain i gwrdd â’r môr eto, mae’r olygfa ar hyd arfordir de Meirionnydd yn fendigedig. Mae’n cipio fy anadl i bob tro – er nad yw hi’n olygfa dwi’n ei gweld yn aml. Efallai mai dyna pam mae hi mor arbennig o hyd. Ac mae hi hyd yn oed yn well mewn golau haul diwedd p’nawn. Y cyfuniad o gaeau bychain, y waliau cerrig sy’n nadreddau i lawr ar hyd llethrau’r mynyddoedd, a llinell hir y bae sy’n crymanu draw at ben Llŷn. Os y’ch chi’n teithio mewn car mae’r olygfa wedi cyrraedd a diflannu o fewn eiliadau felly roedd hi’n dda cael mw o amser i’w mwynhau yn iawn y tro hwn. Uwch fy mhen roedd dyn yn hongian dan farcud-injan ac yn mwynhau’r olygfa’ n fwy hamddenol fyth. Daeth heibio’n araf, y dilyn ymyl y lan a’r injan fach yn canu grwndi. Disgynnodd yn raddol a glanio rhywle ger Llanaber.

Arhosais yn Llwynrgwril i chwilio am Fynwent y Crynwyr a dod o hyd iddi yn y pen draw – lle bach annwyl uwchben y lan, gyda giât isel yn arwain i mewn iddi. Ond fe synnais cyn lleied o gerrig beddau oedd i’w gweld yn y rhan orllewinol a oedd wedi ei neilltuo ar gyfer claddedigaethau Crynwyr, ar ôl i’r safle ddod dan ofal y Methodisitiaid Wesleaidd. Tybed pam?

Ymlaen i’r Friog a thros gorsdir hyfryd y Fawddach, er mwyn croesi pont y Bermo. Roedd digon o bobl yn cerdded dros yr hen bont rheilffordd ar yr adeg hwyr hon o’r dydd, ac ambell berson yn pysgota oddi yno hefyd, ond neb arall yn beicio. Dwi’n meddwl bod aber y Fawddach, ynghyd ag aberoedd y Ddyfi a’r Ddwyryd, ymhlith golygfeydd arfordirol harddaf y byd – ac mae’r siwrne drên rhwng Machynlleth a Phwllheli yn rhoi cyfle bendigedig, diog i’w mwynhau nhw  i gyd mewn un dydd. Fe addunedais wneud y siwrne drên honno rhywbryd eleni – efallai yn yr hydref pan fydd lliwiau’r llethrau a’r coedwigoedd ar eu gorau.

Dyw’r Bermo ddim ymhlith fy rhestr o hoff drefi yng Nghymru. Mae llawer o’r tai carreg yn edrych yn dywyll a swrth. Ond fe fwynheais y reiden ar hyd y promenâd ac roedd hi’n ddiddorol dod o hyd i’r hen rheinws lleol, lle byddai camfihafiwrs yn cael eu cloi hyd nes iddyn nhw ddod at eu coed. Mae’r adeilad bach crwn wedi ei rannu’n ddau – oherwydd roedd eitha’ enw gyda menywod y Bermo am fod yn fwy na llond llaw, nôl yn y 18fed a’r 19fed G.

Roedd y beicio’n rhwydd ar hyd y rhan hon o ogledd Meirionnydd. Roedd y ffordd yn dawel a’r palmant yn cynnig trac beic delfrydol.  Arhosais yn Nyffryn Ardudwy i gael golwg eto ar y siambr gladdu wych y tu ôl i’r ysgol gynradd,. Roedd hi’n noson gynnes â’r haul yn dechrau machludo mewn niwl o liw oren a phinc uwchlaw’r caeau isel a’r hen faes awyr ger y glannau. Ro’n i’n falch i gael saib yn y dafarn yn Llanbedr a chael sgwrs gyda chwpwl o Gaint oedd yn ymweld â’r ardal am y tro cyntaf erioed. Dwi ddim yn siwr os oedden nhw wedi’u cyfareddu gan y lle chwaith – roedden nhw wedi treulio eu diwrnod cyntaf yn edrych o gwmpas Pensarn a’r Bermo, ac roedd y gwibed yn bla uwchben eu swper . Ro’n i’n ddiolchgar am y rhodd o becyn creision ychwanegol – ro’n i’n rhyw deimlo y byddai ei angen cyn i’r noson ddod i ben.

Yn Llanfair fe benderfynais  ddilyn llwybr Ardudwy am sbel, dros y mynydd a draw at Llandecwyn (Llwybr 8 Sustrans). Dyna beth oedd dewis da. Dyma’r siwrne feic orau erioed. Roedd yr haul yn ffrwydro’n lliwiau tanbaid wrth iddo ddiflannu y tu ôl i fryniau Llŷn, a hwythau’n tywyllu’n gysgodion duon ar y gorwel. Ac i’r cyfeiriad arall wedyn roedd y pelydrau’n dal i fwrw gwawl gynnes binc a rhwd dros lethrau’r Rhinogydd. Roedd hi’n hollol gyfareddol ac mi allwn fod wedi aros yno am oriau, Ond roedd rhaid bwrw mlaen, yn enwedig gan nad oedd goleuadau ar y beic hwn chwaith.  Carlamu lawr y rhiw felly, ar y ddwy olwyn fechan -  draw at Fryn Bwbach ac allan i’r briffordd ger tollborth y Ddwyryd.

Diwedd diwrnod perffaith.