O gwmpas cyrion Cymru (11)....Abertawe i Gasllwchwr

O gwmpas cyrion Cymru (11).... Abertawe i Gasllwchwr

Fe ddysgais ddoe am John Dillwyn Llewelyn, y botanegydd a’r ffotograffydd enwog o Benllergaer a fu’n tynnu tipyn o luniau o arfordir Cymru, yn cynnwys Aberogwr. Diolch i’r fyfyrwraig gelf a fu’n dweud wrtha i amdano. Sôn am deimlo’n anwybodus – ond ro’n i’n falch i gael gwybod am y dyn a dwi’n edrych ymlaen i ymchwilio mwy ar ôl mynd adre. Efallai y gwna i gychwyn ar rhyw brosiect bach i ail-ymweld â rhai o’r mannau lle buodd e’n tynnu lluniau.

Pellafion Bae Abertawe a Bro Gwyr oedd yn fy nisgwyl heddiw. Galla i ddim dweud, â fy llaw ar fy nghalon, ‘mod i erioed wedi mwynhau ymweld â Bro Gwyr yn y gorffennol  er  hardded yr ardal. Mae pob siwrnai i’r penrhyn wedi bod yn gysylltiedig â chyfarfodydd gwaith – felly mae pob un wedi golygu teithio ar hyd ffyrdd echrydus o brysur, yn colli fy ffordd dro ar ôl tro ac yn rasio yn erbyn y cloc i gyrraedd rhyw fan sy’n teimlo fel petai ym mhen draw’r byd. Ond mae cerdded o gwmpas ymylon Penrhyn Gwyr yn  brofiad cwbl wahanol.

Daeth gwres y dydd i chwalu’r niwl ysgafn o gwmpas y Mwmbwls yn ddigon clou. Roedd Bae Langland yn gampfa awyr agored erbyn 9.30 y bore, yn llawn timau o blant o’r clwb chwaraeon dŵr  lleol, a chadwyn o bobl yn eu gwylio o’r llwybrau tarmac o gylch y traeth. Roedd cesail y traeth fel rhyw amffitheatr – rhesi taclus o hen gabanau glan môr, a phob un wedi ei baentio’n wyrdd a gwyn destlus. ‘Sgubai’r llwybr o’u blaen, ac ymlaen drwy glystyrau mawr o gwmffri gwyn a chraf y geifr. Gwyrdd a gwyn eto – glanwaith a smart.

Roedd rhai o’r baeau hardd eraill ar hyd arfordir de Gwyr yn dawelwch a mwy gwyllt eu naws. Traeth Pwlldu oedd fy ffefryn, yn cuddio mewn cilfach, gydag afon fechan yn llifo drwy’r gro at y môr. Roedd pen y clogwyni’n fendigedig. Roedd y llwybrau cul drwy’r llwyni eithin yn dwnneli  o aer poeth ac oglau cnau coco. Ro’n i’n falch o beint oer yn y dafarn sy’n cael ei rhedeg gan y gymuned ym Mhenard.

Ai llynedd efallai y penderfynwyd, drwy bleidlais boblogaidd, mai’r ‘Three-Cliffs Bay’ yw’r traeth harddaf ym Mhrydain? Ac a oes ‘na enw Cymraeg gwreiddiol ar y lle? Ta beth, does dim dwy waith nad yw’n llecyn hyfryd ond mi faswn i wedi ei fwynhau’n fwy pe na bai’r arwyddion sâl wedi fy ngyrru nôl i fyny at y ffordd hynod brysur rhwng Penmaen ac Oxwich. Fe roddais sawl cynnig ar fynd yn ôl at y lan, ond yn ofer. Ond fe welais ambell beth diddorol wrth i fi ymdrechu – fel y caban glan môr newydd a deniadol gyda’i dô tywarchen ym mhen gorllewinol Three Cliffs Bay a choeden fasarn yn tyfu mewn piler o dywod ar ymyl Twyni Tre Niclas, gyda’i fwng o wreiddiau mân yn hongian yn yr awyr – dyna beth oedd enghraifft o rym goroesiad. Rhoddais y ffidil yn y tô ar ôl sbel – doedd gen i ddim egni i ail-droedio llwybrau seithug.  Fe ddewisais ddiodde’r artaith o gerdded ar lyd lonydd hunllefus Gŵyr hyd nes y gallwn ail-ymuno â’r llwybr yn Oxwich.

Roedd  diwedd p’nawn yn Oxwich yn hyfryd. Roedd lliwiau hen y gors yn dyner ar y llygaid ar ôl diwrnod mor llachar, ac ar ôl yr awr o ganolbwyntio dwys ar hyd ffordd a oedd wedi bod yn dagfa o draffig. Llechai eglwys Sant Illtud yn hardd yng nghanol gwyrddni’r goedwig ym mhen draw’r traeth, a rownd y gornel roedd cigfrain yn crawcio’n ddiog a chreciaid yn dal i glebar wrth i’r gwyll hel o gwmpas y talcenni craig trawiadol ar Bentir Oxwich.  Bae Porth Einon oedd diwedd y daith am heddiw. Roedd y ci wedi blino’n lân ac yn llawn haeddu ei gwobr o ffishcêc  o’r siop tsips ar ymyl y traeth.

Ymlaen â ni y diwrnod canlynol er mwyn ceisio gorffen llwybr Penrhyn Gŵyr. Cododd y llwybr uwchben hen waith prosesu halen ar ymyl Bae Port Einon (rhaid dod nôl rhywbryd i aros yn yr Hostel Ieuenctid hyfryd sy’n gorwedd ar fin y traeth) a thrwy bentyrrau o rwbel calchfaen a oedd yn fôr o flodau melyn a phinc y cor-rosod  pys-y-ceirw a’r briweg. Roedd hi’n ddiwrnod poeth arall. Dringais heibio hen odyn galch i gyrraedd cyfres o bentiroedd calchfaen dramatig. Codai arogl cnau coco unwaith eto o’r llwyni eithin ac roedd ehedyddion yn cwafrio’n wyllt yn yr awyr uwch fy mhen. Roedd cwpwl o ddynion yn cysgu’n braf ar fatres o laswellt a’i lond o sêr y gwanwyn, â’u hetiau haul gwyn wedi eu tynnu dros eu hwynebau. Uwch eu pennau roedd brain coesgoch yn galw’n wyllt. Yn sydyn, daeth cerddwraig oedrannus i’r golwg o gwmpas cornel craig, wedi diosg ei dillad i gyd heblaw am bar o drons oherwydd y gwres llethol, gan ymddiheuro’n fawr! Ro’n i’n deall yn iawn sut roedden nhw i gyd yn teimlo –ro’n innau hefyd awydd hoe, a chyfle i ddianc o lygad yr haul crasboeth.

Roedd Rhosili’n brysur a chan fod y llanw’n isel roedd cerddwyr yn heidio allan i Ben y Pyrod. Dewisais ddilyn y llwybr isaf ar draws mynydd Rhosili – yr un sy’n mynd yn union y tu cefn i’r ffermdy unig sy’n un o dai gwyliau mwyaf poblogaidd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, yn ôl y sôn. Roedd y llwybr yn fendigedig ac er i mi fethu dod o hyd i rai o’r arwyddion llwybr arfordir yn y pen gogleddol, fe ddois o hyd i lwybrau eraill a aeth â fi i bentrefi hyfryd Llangennydd a Llanmadog a heibio bae Brychdyn â’i naws Albanaidd, draw at gastell Weblî.

Fe wnes i ddotio’n llwyr ar ran gogleddol Bro Gŵyr. Yr ehangder  o forfa heli, y pentrefi  tawel, y gorwelion pell sy’n crynu a chwarae triciau ar y llygaid gan greu ynysoedd allan o’r pentiroedd isel, y cefnau tywod a’r criwiau o gasglwyr cocos adeg llanw isel. Roedd yr ardal yn ymddangos ychydig yn fwy anghofiedig a dirgel na rhan ddeheuol  y penrhyn. Mwy o ymdeimlad o le rhywsut. Dilynodd y llwybr ar hyd ymyl y morfa heli o Lanrhidian ond diflannodd, fel yr arwyddion, ger gwaith prosesu cocos Penclawdd . Fe grwydrais draw i gael pip ar y safle prosesu – roedd yr oglau’n gryf a’r bagiau prosesu’n orlawn (ond y cocos yn edrych braidd yn fach i fi serch hynny). Hawdd oedd gwybod bod hon yn ardal gocos – roedd cocos mâl yn cael eu defnyddio, yn hytrach na cherrig, bron ym mhob adwy giât o gwmpas Croffty a Phenclawdd. Ymlaen â fi. Roedd hi’n ffodus bod rhywun wrthi’n gweithio ar yr ystâd ddiwydiannol fechan ar ymyl Penclawdd ac wedi bod yn barod i agor i giât er mwyn i fi basio drwodd at y ffordd fawr – neu mi faswn i wedi bod yn padlo drwy gors a ffosydd, â’r llanw’n codi, am amser hir.

Roedd hi’n dal i fod yn boeth. Ac roedd y ffordd drwy Benclawdd yn brysur a llychlyd.  Doeddwn i ddim yn edrych ymlaen at daith gerdded hir ar balmant ffordd yr holl ffordd i Dre-Gwyr. Ro’dd y ci’n mynnu gorwedd lawr mewn protest bob pum munud, yn gwrthod symud hyd nes iddi gael hoe. Gallwn i ddim gwrthod y cynnig  o lifft gan griw o ffrindiau oedd ar eu ffordd i’r Ganolfan Adar Gwlyptir yn Llanelli. Arhosais mewn tafarn yn Nhre Gwyr am sbel i orffwyso dan gysgod coed ac i gasglu sbariwns bwyd oddi ar y platiau ar gyfer y ci – roedd y cyflenwad yn fy rycsac yn prysur ddiflannu.