O gwmpas cyrion Cymru (14).....Caergybi i Gemaes

O gwmpas cyrion Cymru  (14) ....Caergybi i Gemaes

Fe fynnodd fy nghyflogwyr mod i’n dychwelyd i’r gwaith unwaith yn ystod y cyfnod gwyliau hwn. Drato! Ond er mwyn cynnal y momentwm fe benderfynes gwblhau Sir Fôn tra mod i adre. Diolch i’r Cwîn am roi’r diwrnod ychwanegol o wyliau yn ystod yr wythnos hanner tymor eleni – roedd e’n dipyn o help! Dyma ddechrau cerdded ‘te,  tua’r dwyrain o Fae Penrhyn, ger Caergybi.

Sôn am le prysur. Roedd e’n llawn carafanau moethus, BMW’s ac Awdi’s, jet-sgîs a baneri jiwbili ac ro’n i’n falch i ffarwelio â’r lle. Ym Mhorth Swtan fe ddois o hyd i’r patshyn gorau o ysgedd arfor i mi weld erioed. Rhwygais dameidiau bychan o ambell  ddeilen a’u rhoi yn fy mrechdanau caws. Roedd y carped o flodau glaswenwyn ar bentir Clegir Mawr yn wych. Mae'n anodd dal y math yma o liw glas ar y camera ac ro’n i’n flin na faswn i wedi meistroli’r camera newydd yma’n well cyn dechrau’r siwrnai hon. Fe fues i wrthi am rhyw hanner awr yn ffidlan gyda’r gwahanol fotymau ar y camera. Ce's syndod o weld daeargi bach Bedlington – a gallwn i ddim peidio aros i siarad gyda’r perchnogion. Ro’n i wedi anghofio bod y brîd hwn, a oedd yn boblogaidd yn y ‘70au, wedi bodoli o gwbl. Mae’n debyg bod bri arnyn nhw eto.  Tybed a welwn ni rai o’r bridiau ‘retro’ eraill yn cynyddu mewn poblogrwydd – fel yr ‘afghan hound’a’r Saluki?  Ond o’r hyn dwi wedi ei weld ar hyd y llwybr fe fydd hi'n amhosib bron i ddisodli’r Labrador o frig y siart poblogrwydd. Maen nhw ymhob man. 

Roedd brain coesgoch yn gwmni cyson ar hyd y daith rhwng Swtan a Phen Carmel – roedd un neu ddau ohonyn nhw i’w gweld yn hedfan neu’n bwydo ym mhob bae bach, er nad oeddwn i’n gweld yr heidiau mwy niferus o 3-5 aderyn a oedd i’w gweld yn Sir Benfro ychydig ddiwrnodau cynt.

Lle od yw Mynachdy. Fe gyrhaeddais y bae wrth rowndio pentir tywyll lle roedd llwyni grug yn garped tynn, brownaidd ar hyd y creigiau. Ro’n i’n meddwl mod i wedi gweld cell meudwy ar ochr y pentir, yn wynebu Ynys Lawd, ond  fe fethais â dod o hyd iddi wrth agosháu, ac roedd ymyl y clogwyn yn rhy frawychus o serth, felly ymlaen â fi rownd y gornel at Mynachdy. Roedd hi’n syndod gweld y bae bach caregog, gyda chlamp o bwll dŵr croyw yn gorwedd tu ôl i’r traeth, ac ardal o goedwig binwydd yn y pen draw. Roedd wyneb y llyn yn llen o ddail gwyrdd gydag ambell glustog  gwyn o flodau crafanc y fran yn edrych fel talpiau o boer o gwmpas yr ymylon. Symudai crëyr yn araf a llechwraidd drwy’r tyfiant , yn barod i wanu’r dŵr gyda’i waywffon o big. Lle llonydd gyda rhyw naws Albanaidd yn perthyn iddo.

Ymlaen â fi at Ben Carmel ac fe newidiodd y tywydd. Trodd y tes cynnes yn niwl llwydaidd a throdd yr awyr yn hollol ddistaw, ag eithrio sŵn chwiban main ambell bâr o biod môr petrus – a hwnnw’n codi’n grescendo o banig wrth i fi gerdded heibio. 

Mae llawer o’r tir i‘r dwryain o Ben Carmel wedi ei wella. Porfa  feddal o feillion, rhygwellt, blodyn menyn a llygad y dydd yn crynu’n ariannaidd  -  yn debyg i ehangder o laswellt paith a hwnnw’n ymestyn at ymylon y clogwyni. Roedd hi'n braf  i weld ambell batshyn o friallu a chlychau’r gog ar y clogwyni  isel ond doedd dim llawer o blanhigion gwyllt i’w mwynhau fan hyn. Yn y pellter roedd pwerdy’r Wylfa yn codi’n dalp llwydaidd sgwar ar y gorwel. Roeddwn i’n falch i glywed sgrechian y môr-wenoliaid ym mae Cemlyn ar ôl tawelwch Pen Carmel. Roedd criw da o bobl yn fforio ar lan y môr yng Nghemlyn fel rhan o weithgaredd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Roedd eraill yn sefyll yn rhes ar hyd y gefnen ar gefn y traeth, yn gwylio’r môr-wenoliaid yn hedfan nôl a blaen rhwng y môr a’r ynsyoedd magu .  Mae’n le cyfareddol, os ydych chi’n hoff o wylio adar. Mae’r môr-wenoliaid yn gyson brysur ac yn hedfan mor isel ac agos atoch chi fel y gallwch chi weld y llymrïod yn eu pigau wrth iddyn nhw wibio lawr at y cywion  dros y cerrig a’r ysgedd llwyd.

Fe golles i amser ar safle’r Wylfa oherwydd arwyddion aneglur ond ar ôl sylweddoli bod y llwybr arfordir yn dilyn rhodfa natur y pwerdy cefais amser braf yn cerdded y llwybr coediog, a oedd yn wrthgyferbyniad llwyr gyda’r glannau agored yr o’wn i wedi bod yn eu cerdded drwy’r dydd. Allan wedyn at y clogwyni eto, heibio gweddillion pwdr adenydd angylion ar giât hen ystad, ac roedd y dydd yn troi’n fwy bygythiol. Rhyw hanner awr oedd ar ôl gen i, ro’n i’n amcanu, cyn i’r glaw gyrraedd. Dal i fynd felly, yn reit sydyn, drwy gaeau anferth lle nad oedd hyd yn oed y cripellau craig wedi llwyddo osgoi effaith gwrtaith. Roedd ambell dwmpath clustog Fair yn dal ei dir ac roedd patshys o lwynhidydd arfor yn  llwyddo cystadlu yn erbyn gweiriau amaethyddol yn y mannau hynny lle roedd ewyn hallt wedi llosgi’r tir – ond fel arall, tila iawn oedd hi fan hyn o ran bywyd gwyllt.

Lle rhyfedd oedd Cemaes y noson honno. Roedd hi’n 7 o’r gloch arna i’n cyrraedd. Y glaw'n glynu a’r gwynt yn dechrau chwipio. Y lle’n oeraidd yr olwg, yn llawn tai pebldash a baneri Jac yr Undeb. Ro’n i yno am ddwy awr ond chlywes i’r un gair o Gymraeg. Roedd rhaid aros am lifft adre ac ro’n i’n falch i ddod ar draws panel gwybodaeth i lenwi'r amser. Fe ddysgais am hen ddiwydiannau’r ardal – briciau, clai Tseina, marmor, ocr. Roedd hi’n anodd dychmygu pa mor brysur yr oedd y lle hwn yn y gorffennol. Ond trueni na wnaeth y panel egluro’n pam yr oedd un ardal a ddangoswyd ar  y map fel  ‘Scotland bach’ wedi cael y fath enw - yn enwedig o gofio nôl am yr awyrgylch Albanaidd ym Mynachdy y bore hwnnw. Ai teulu Albanaidd oedd yn berchen unwaith ar rannau o’r arfordir hwn, gyda’i gaeau anferth a’i blanhigfeydd coniffer, neu a ddaeth perchennog tir lleol â rhyw arferion rheoli tir yn ôl i'r ardal oherwydd rhyw gyswllt Albanaidd? Rhywbeth i’w ymchwilio ar ôl dychwelyd adre.

Amser mynd adre i wely cynnes am y nos. Neu fel ‘na ro’n i wedi meddwl. Wrth i fi hwpo’r ci mewn i’r car llithrodd un o’r drysau cefn yn ôl ar fy llaw fel gilotîn, a sleisio drwy fy mys. Gorffennodd y dydd gydag ymweliad hir iawn ag adran argyfwng Ysbyty Gwynedd. Ro’ i’n falch iawn o’r frechdan caws ac ysgedd olaf am 11.30 pm yn ystafell aros yr ysbyty.